درباره غده تیروئید
غده تیروئید بزرگترین غده ی درون ریز بدن است که دو هورمون مهم یددار، T۳ و T۴را ترشح می‌کند. به علاوه هورمون TSH(هورمون محرک هورمون های تیروئیدی) نیز وجود دارد که به دنبال کاهش سطح خونی هورمون های تیروئیدی، میزان ترشح آن افزایش می‌یابد. هورمون های تیروئیدی برای فعالیت تقریبا تمامی بافت های بدن مهم هستند. این هورمون ها در تنظیم تولید حرارت و تنظیم متابولیسم قند ها و چربی ها نقش دارند و برای رشد اسکلتی، نمو جنینی، نمو عصبی و عملکرد دستگاه تناسلی مورد نیاز می‌باشند. بیماری های تیروئیدی جزء شایع ترین اختلالات هورمونی هستند و امروزه انجام آزمایش های مربوط به تیروئید در آزمایشگاه های بالینی متداول می‌باشد.
چرا تست های تیروئیدی انجام می شوند؟
هدف از انجام این تست ها، بررسی کارکرد غده ی تیروئید است و به طور عموم برای تشخیص و کمک به پیدا شدن علت اختلالات تیروئیدی مثل پرکاری تیروئید (هایپرتیروئیدیسم) و کم کاری تیروئید (هایپوتیروئیدیسم) و... می باشد.
|
علل تیروئیدی مراجعه بیماران به کلینیک
|
|
پرکاری تیروئید (هایپرتیروئیدیسم)
|
فعالیت بیش ازحد هورمون های تیروئیدی
|
|
کم کاری تیروئید (هایپوتیروئیدیسم)
|
فعالیت کمتر ازحد طبیعی هورمون های تیروئیدی
|
|
گواتر (بزرگی غده تیروئید)
|
به دلیل مقادیر بالای TSH یا ترکیبی با فعالیت مشابه به مدت طولانی
|
|
ندول تیروئیدی
|
بزرگی حاصل از یک سرطان خوش خیم یا بدخیم
|
|
حالات خاص
|
بارداری
|
|
علایم ونشانه ها
|
|
کم کاری تیروئید در ابتدای نوزادی
|
کم کاری تیروئید
|
پرکاری تیروئید
|
|
زردی طولانی مدت، اِدِم در صورت و بدن، وزن زمان تولد بیش از چهار کیلوگرم، کم اشتهایی و شیرنخوردن به میزان کافی، کاهش درجه حرارت بدن، یبوست، قطعی تنفس، نفس صدادار
|
خستگی، ضعف، خشکی پوست، احساس سرما، ریزش مو، اشکال در تمرکز و ضعف حافظه، یبوست، افزایش وزن همراه با کاهش اشتها، تنگی نفس، درد و تورم مفاصل، صدای خشن، اختلال شنوایی، صورت پف آلود، منوراژی (خونریزی های شدید ماهیانه)، پارستزی (احساس گزگز، مورمور یا داغ شدن پوست)
|
عدم تحمل گرما و تعریق، تپش قلب، ضعف و خستگی، کاهش وزن همراه با افزایش اشتها، اسهال، پلی اوری، بیش فعالی و تحریک پذیری، تاکیکاردی (بیشتر شدن تعداد ضربان قلب)، الیگومنوره (تعداد کم دفعات قاعدگی)
|
چه تست های خونی برای بررسی عملکرد غده ی تیروئید انجام می شود؟
تست TSH: حساس ترین آزمایش غربالگری برای تشخیص ناهنجاری های احتمالی تیروئید است. در هایپوتیروئیدیسم، TSH افزایش و در هایپرتیروئیدیسم کاهش می یابد. نتیجه ی غیر طبیعی این تست نیازمند انجام یک یا چند تست بیشتر برای پیدا کردن علت مشکل است.
تست T۴ : دومین تست بعد از TSH است که به دو فرم آزاد (FT۴) و متصل به پروتئین (T۴) وجود دارد.
کاهش سطح هر دو فرم (FT۴ و T۴ ) در کم کاری تیروئید دیده می شود. البته در حالت خاص در صورت استفاده از داروهای کورتیکواستروئید برای درمان تنگی نفس، التهاب مفاصل، عارضه های پوستی و...، سطح پروتئین اتصالی پایین آمده و در نتیجه در این افراد سطح T۴ تام سرم ممکن است پایین باشد ولی به عنوان هایپوتیروئیدیسم شناخته نشوند.
افزایش سطح هر دو فرم (FT۴ و T۴ ) در پرکاری تیروئید دیده می شود. در حالت خاص زنان باردار و زنانی که از قرص های ضد بارداری استفاده می کنند، سطح پروتئین های اتصالی در خون آن ها بالا بوده و به همین علت با وجود بالا بودن سطح T۴ تام سرم، ممکن است به عنوان هایپرتیروئیدیسم شناخته نشوند.
تست T۳: اگر پزشک به هایپرتیروئیدیسم در فردی با سطح FT۴ نرمال مشکوک شود، تست T۳ برای تایید این وضعیت می تواند مفید باشد.
این تست برای تشخیص هایپوتیروئیدیسم مناسب نیست؛ زیرا سطح آن تا زمان حاد شدن کم کاری تیروئید کاهش پیدا نمی کند.
تستT۳ Uptake: تست تکمیلی تخصصی جهت اندازه گیری غیر مستقیم پروتئین متصل شونده به تیروکسین در پلاسما می باشد.
موارد کاهش این تست در بارداری، سطح بالای استروژن و هپاتیت حاد دیده می شود.
موارد افزایش این تست در استفاده از هورمون های آنابولیک و گلوکوکورتیکوئیدها، سندرم نفروتیک و کمبود ژنتیکی TBG وجود دارد.
تست TSI (ایمنو گلوبولین محرک تیروئید) : این تست برای سنجش اتو آنتی بادی ها ،در تشخیص بیماری خودایمنی گریوز، به کار می رود.
تست Anti TPO (تیروئید پراکسیداز آنتی بادی) : این تست نیز برای سنجش اتو آنتی بادی ها، در تشخیص بیماری خود ایمنی هاشیموتو، کاربرد دارد.
TPO آنزیمی است که در غده ی تیروئید وجود دارد و نقش اساسی در تولید هورمون های تیروئیدی دارد. در آزمایش Anti TPO، به دنبال آنتی بادی خودایمن برضد TPO در خون هستیم که اگر این آنتی بادی در خون حضور داشته باشد، در اکثر مواقع دلیل بر بیماری خود ایمنی می باشد.
این آزمایش معمولا با آزمایش آنتی بادی ضد تیروگلوبولین انجام می شود که اختصاصیت و حساسیت را بسیار افزایش می دهد.
آزمایش های سنجش آنتی بادی (مانند Anti TPO و TSI) نیاز به ناشتایی ندارند.
نوسانات نتایج پانل تیروئید طی نمونه‌برداری‌های مکرر عمدتاً تحت تاثیرعوامل زیر قرار می گیرد:
نوسانات بیولوژیک هورمون های تیروئیدی - این نوسانات شامل حالت های مختلف فرد از جمله بارداری و ... می باشد؛ به عنوان مثال سطح T۳ و T۴ در دوران بارداری افزایش می یابد.
سندرم یا بیماری های غیر تیروئیدی
مصرف دارو
فعالیت فیزیکی
سیرکادین سیکل - در سیکل شبانه‌روزی، غلظت TSH در ساعات نیمه شب پیک ماکزیمم و در ساعات عصر پیک مینیمم را داراست.
اهمیت بررسی هورمون های تیروئیدی در نوزادان:
شیوع هایپوتیروئیدیسم در نوزادان، ۱ در هر ۳۰۰۰ تا ۵۰۰۰ تولد تخمین زده شده است. تشخیص کم کاری تیروئید در زمان نوزادی دارای اهمیت زیادی در جلوگیری از عقب ماندگی ذهنی ناشی از کمبود هورمون های تیروئیدی می باشد. در نوزادان، اندازه گیری TSH و T۴ حائز اهمیت است که این کار از طریق لکه خون خشک شده از پاشنه ی پای نوزاد یا سرم بندناف انجام می شود.
در نوزادان، اندازه گیری T۴ به تنهایی منجر به تشخیص نادرست کم کاری تیروئید می شود. دلیل این امر سطح پایین T۴ در نوزادان نارس و هم چنین نوزادان مبتلا به کمبود مادرزادی تیروکسین بایندینگ گلوبولین (TBG) می باشد. حدود ۱۵% از کودکانی که اختلالات اولیه تیروئید دارند، هایپوتیروئیدی جبران شده دارند؛ به عبارت دیگر T۴ سرمی آن ها در محدوده ی مرجع بوده اما مقدار TSH آن ها افزایش یافته است.
موارد مثبت کاذب تست غربالگری:
- نارس بودن نوزاد
- استرس بالای نوزاد در حین زایمان
- کمبود مادرزادی تیروکسین بایندینگ گلوبولین (TBG)
- زمان ایده‌آل برای نمونه‌گیری ۲۴ ساعت پس از شروع تغذیه پروتئینی نوزاد با شیر یا ۳ الی ۶ روز پس از تولد می‌باشد.
- توصیه می شود در نوزادان نارس و نوزادانی که وزن موقع تولد خیلی پایینی دارند، غربالگری اضافی در ۲یا ۴ تا ۶ هفتگی برای هایپوتیروئیدی با شروع دیررس و گذرا صورت گیرد.
چه شرایطی برای انجام تست های تیروئیدی وجود دارد؟
- در انجام تست های تیروئیدی بهتر است به صورت ناشتا و در صبح زود مراجعه نمائید؛ هم چنین اگر داروی خاصی مصرف می کنید حتما آن را به پذیرش آزمایشگاه اطلاع دهید. تداخل دارویی با آزمایش تیروئید در داروهای زیر وجود دارد:
متی‌مازول، لووتیروکسین، تری‌یدوتیرونین، متوکلوپرامید، پروپرانولول، داروهای رادیولوژیک، لیتیم، دوپامین، گلوکوکورتیکوئیدها، هیدروکورتیزون، استروئیدهای آنابولیک، فاکتور رشد شبه انسولینی- I، اینترفرون- آلفا، مرفین، مخدرها، آسپرین، هپارین، ضدبارداری‌های خوراکی، فنوتیازین فروزماید، ، فنی توئین، تولبوتامید، ضد تشنج‌ها، باربیتورات‌ها، دی‌هیدرو اپی آندرستون، پروستاگلندین‌ها، یدیدها، یوبنزامیک اسید، فلوناریزین(در مردان)، اریتروزین، بنسرازید، آمیودارون
- بیماری‌های قلبی، تروما، عفونت، بیماران بستری تحت درمان با داروهای اعصاب و بیماری‌های ویروسی می‌توانند باعث ایجاد نوسان در نتایج تست های تیروئیدی شوند. لذا توصیه می‌گردد پانل تست‌های تیروئید پس از بهبود بیماری یا قطع مصرف دارو، تکرار و بررسی مجدد گردد.
- رژیم غذایی حاوی سبزیجاتی نظیر کلم، کلم بروکلی، گل کلم و همچنین مصرف بادام، بادام زمینی، گردو، ذرت و سویا به صورت خام و در مدت زمان طولانی نتیجه ی آزمایش تیروئید را به طور کاذب تحت تاثیر قرار می دهد.
- در مصرف کورتیکواستروئیدها با کاهش T۴ تام سرم مواجه هستیم ولی فرد مبتلا به هایپوتیروئیدیسم نیست؛ هم چنین در زنان باردار و استفاده از قرص های ضد بارداری، سطح T۴ تام سرم بالاست ولی فرد هایپرتیروئیدیسم شناخته نمی شود.
- وجود پروتئین‌های غیرطبیعی ترانسفر در گردش خون، نوسان در پروتئین های حمل کننده مثلTBG، آلبومین، پره آلبومین و سطوح بالای سرمی اسیدهای چرب باعث ایجاد نتایج کاذب T۴ می گردد. لذا اندازه‌گیری TBG در بیمارانی که شرایط بالینی آنها با نتایج پانل تیروئید همخوانی ندارد مفید و کاربردی است.
- افزایش دهنده‌های پروتئین پلاسما از جمله بارداری و مصرف قرص های ضدبارداری باعث افزایش کاذب T۳ و T۴ می‌گردد و برعکس کاهش TBG در بیماری های کبدی و نفروز باعث کاهش کاذب T۴ می‌گردند؛ لذا سطح آزاد هورمون‌ها باید اندازه‌گیری شود.